De Grote Kerk

De Grote Kerk op de Markt domineert het beeld van het centrum. De kerk fungeert voor toeristen als oriëntatiepunt en voor gelovigen als godshuis. Dertienhonderd jaar geleden al stond ongeveer op dezelfde plek al een klein, houten kerkje...

De eerste kerk

Rond het jaar 700 werd in Vlaardingen de eerste kerk gesticht. Priester Heribald schonk het houten gebouwtje op de Markt omstreeks 725 aan de Angelsaksische missionaris Willibrord (later eerste bisschop van Utrecht). Vandaar dat het in de historische bronnen bekend staat als de Sint Willibrorduskerk.

Het eerste stenen kerkgebouw is waarschijnlijk omstreeks 1156 gesticht, zo is gebleken uit archeologisch onderzoek. Gedurende enkele eeuwen is er met onderbrekingen aan gebouwd. Tegen het einde van de veertiende eeuw was de kerk – met uitzondering van het schip – voltooid. Vervolgens werd de bouw van het schip, dat uiteindelijk veel korter zou worden dan aanvankelijk de bedoeling was, hervat.

In het begin van de vijftiende eeuw werd de kerk naar het oosten toe uitgebreid met een groter koor, een Mariakapel en een sacristie. De kerk diende als parochiekerk voor Vlaardingen, Vlaardinger-Ambacht en Zouteveen.

Zwaar gehavend uit de stadsbrand

Na de Reformatie in 1572 ging de kerk van de rooms-katholieken over in handen van de calvinisten (de Nederduits Gereformeerde Kerk, later de Hervormde kerk). Bij de grote stadsbrand die Vlaardingen in 1574 teisterde, werd ook de kerk zwaar beschadigd. In 1582 werd deze gedeeltelijk herbouwd, waarna het gebouw niet veel meer omvatte dan het koor en een klein schip met de oorspronkelijke vieringstoren. Van de noordelijke dwarsbeuk bleef een klein deel bewaard in het Waaggebouw, dat stamt uit 1600/1601.

Verblijf voor galeislaven

Op de funderingen van de zuidelijke dwarsbeuk werd in 1601, ten behoeve van de admiraliteit, een verblijf gebouwd voor de galeislaven (het ‘Slavenburch’). In 1634 verrees op die plaats de nog bestaande zuidelijke zijbeuk. In een kleine aanbouw tegen de kerk aan was vanaf 1657 het allereerste schooltje gevestigd. In 1665 werd ook aan de noordzijde een beuk aangebouwd, waardoor een groot gedeelte van de Waag kwam te vervallen. Zo ontstond de driebeukige hallenkerk met ingebouwde toren zoals afgebeeld op enkele gravures uit de achttiende eeuw.

In 1681 werd aan de noordzijde naast de Waag een Vleeshal aangebouwd, in 1730 gevolgd door de consistorie aan de noordoostzijde. Wegens ernstige verzakkingen werd de toren in 1743 afgebroken. De huidige toren dateert van 1746 en is naar een ontwerp van de Rotterdamse bouwmeester David van Stolk (1692-1770) gebouwd op enkele meters afstand van de kerk. De tussenruimte werd benut om het middenschip en de zijbeuken uit te breiden.

Restauratiewerkzaamheden in 1992

Tussen 1966 en 1970 werd de kerk – en in 1992 de toren – nog eens grondig gerestaureerd. Daarbij verdwenen de 20e-eeuwse glas-in-loodramen in en bij het koor, terwijl de 19e-eeuwse preekstoel werd vervangen door een exemplaar van elders.

Behalve een fraai door Pieter van Peteghem gebouwd orgel uit 1764 dat afkomstig is van de Abdij van Baudelo bij Gent en dat sinds 1819 hier aanwezig is, bezit de kerk onder andere een ter plaatse opgegraven 12e-eeuwse sarcofaag, een tweetal gildeborden, een koperen voorlezerslessenaar, vele grafzerken en enkele wapenglazen.

Video's

'Rondje rond de kerk' is een korte documentaire over de geschiedenis van de Grote Kerk in Vlaardingen. Hoe zag de kerk er duizend jaar geleden uit en welke verhalen liggen verborgen onder de straatstenen?

Een uitzending van V(laardingen)TV waarin Joop van Dorp en stadsarchivaris Harm Jan Luth over de Grote Kerk op de Markt vertellen.

Stadsarchivaris Harm Jan Luth vertelt over de bijgebouwen van de Grote Kerk en beiaardier Bas de Vroome over het carillon een uitzending van V(laardingen)TV.