De Oostwijk

Het huis van de Ambachtsheer van Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht was één van de eerste huizen die gebouwd werd in de polder ten oosten van de haven. Het huidige stadspark Het Hof was ooit de tuin van deze buitenplaats.

De eerste bebouwing

In 1611 komt de ambachtsheerlijkheid Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht in handen van de rijke Amsterdamse koopman Pieter Gerritsz. van Ruytenburch. In de driehoekige polder ten oosten van de haven (bestaande uit percelen wei- en akkerland met namen als ‘het Louweland’ en ‘Buytenweyde’), laat hij een nieuw huis bouwen. Hij noemt het 'Het Hof'.  Deze buitenplaats is omringd door fraaie tuinen en stalgebouwen. Voordat de ambachtsherenwoning aan de oostkant van het Buizengat wordt gebouwd, stonden er al enkele boerderijen in de Buytenweyde.

Kaart van Vlaerdingen door Balthasar Floriszn. van Berckenrode, begin 17e eeuw. Collectie Stadsarchief Vlaardingen, KVL0439.

Langs de Oude Haven, rond de kop van het ‘Toepadt’ (de huidige Schiedamseweg), verschijnt vanaf het midden van de 17e eeuw enige bebouwing, voornamelijk rederswoningen.

Alhoewel de gemeente Vlaardingen in 1830 het grondgebied van de laatste ambachtsheer, Diderik van Leyden Gael aankoopt en stadsuitbreiding naar het oosten daardoor mogelijk wordt, komt deze toch maar aarzelend op gang.

Vestiging van bedrijven

De eerste industrie die zich in de Oostwijk vestigt, is een kalkbranderij met twee ovens (op de plek van het voormalige HVO-terrein). In 1859 produceert de Gasfabriek aan de Hoflaan het eerste lichtgas. Aan het Oosterhoofd verrijst in 1862 een garancinefabriek waar uit meekrapbladeren rode verfstof wordt bereid.

Pentekening van de gasfabriek aan de Hoflaan. De maker is niet bekend. Collectie Stadsarchief Vlaardingen, PRVL0454.

Touwslagerij ‘De Zeevaart’ van K.S. van der Brugge vestigt zich in 1867 in een langgerekt pand dat vanaf de Oosthavenkade, langs de 1e Van Leyden Gaelstraat, doorliep tot aan de latere Binnensingel. De eerste rederij die zich aan de Oosthavenkade vestigt, is ‘De Noordzee’, in 1867. Twee jaar later volgt ‘Regt door Zee’. Deze laatste rederij bezit pakhuizen aan weerszijden van de kop van de huidige Willem Beukelszoonstraat. De hierachter gebouwde arbeidershuisjes staan – naar de herkomst van de meeste personeelsleden – bekend als de Scheveningsebuurt.

De versierde Willem Beukelszoonstraat in 1930 tijdens de viering van het jubileum van Koningin Wilhelmina. Foto Collectie Stadsarchief Vlaardingen, T048-043.

J.W. Muurling, directeur van rederij ‘Het Noorden’, richt in 1877 de Hollandsche Boterfabriek VACCA op. Na diens faillissement komt het bedrijf in 1882 uiteindelijk in handen van C.H. Wagenaar Hummelinck, die er de bekende melkfabriek ‘Hollandia’ in vestigt.

Verdere bebouwing van de wijk

De woningbouw in de Oostwijk komt pas goed op gang nadat de Schiedamseweg is bestraat (in 1881 tot de Eendrachtstraat en in 1887 tot aan de Schiedamsedijk, de huidige Westlandseweg). Aan deze weg laten de reders hun kapitale villa’s bouwen, zoals IJzermans in 1883. Naar een plan van ir. Itz, toenmalig directeur van Gemeentewerken, verrijst vervolgens de woonwijk ten zuiden van de Schiedamseweg  (Bleekstraat, Dwarsbleekstraat, Oranjestraat, Willem Beukelsznstraat, Koningstraat, Eendrachtstraat, Callenburgstraat, Kortesteeg (later Kortestraat), Nieuwstraat, Boterstraat, Oosterstraat en Bokkingstraat).

Statige villa's aan de Schiedamseweg op een ansicht uit het begin van de 20e eeuw. Collectie Stadsarchief Vlaardingen, T502-154-2.

De Oosthavenkade raakt inmiddels ook al behoorlijk volgebouwd.

Aanleg keersluis en spoorlijn

Om te voorkomen dat de bedrijven langs de kade bij elke stormvloed onder water zouden lopen, legt men in 1887 een keersluis aan. Tegelijkertijd begint men met de aanleg van de spoorlijn Rotterdam-Maassluis, die in 1891 in gebruik wordt genomen. De spoorbaan, die ook dienst doet als waterkering, ligt nog net op het vroegere Maasbosterrein (een oeverbos op het gors buiten de kade van de Buytenweyde).

Een ansichtkaart van het fraaie stationsgebouw. Voor het gebouw staat een locomotief met goederenwagons. Collectie Stadsarchief Vlaardingen, T525-007-1.

In de ‘Nieuwe Polder’, ontstaan door landwinning in de richting van de Nieuwe Maas, wordt in 1885 het Waterleidingbedrijf in gebruik gesteld. De watertoren hiervan krijgt al na tien jaar versterking van een nieuwe toren aan de in 1895 aangelegde Emmastraat.

In het kader van de uitbreidingsplannen begint men na 1890 ten noorden van de Schiedamseweg met de aanleg van de Hofsingel. Park Het Hof breidt men verder uit.

Aan de zuidzijde verschijnen de volgende straten: Arnold Hoogvlietstraat, Wilhelminastraat, Koninginnestraat, Oosterdwarsstraat, Nieuwsteeg, Maasstraat, Dwarsstraat en Dwarssteeg, de (1e) Van Leyden Gaelstraat, 1e en 2e Spoorstraat, (1e) Maasboschstraat, Spoorsingel en Binnensingel.

Koningin Wilhelminahaven

Inmiddels is ook een begin gemaakt met het ontwikkelen van het industriegebied ten zuiden van de spoorlijn (in de Nieuwe Polder). In 1904, acht jaar nadat de eerste spade de grond was ingegaan, legt men de laatste hand aan de Koningin Wilhelminahaven.

Na aanleg van de straten in de nabijheid van de Boslaan en van de Julianasingel met de Parkweg en omgeving, is de Oostwijk in 1925 vrijwel geheel voltooid.

Alhoewel de Oostwijk in de daaropvolgende jaren qua straatbeeld nauwelijks zou veranderen, veranderde wel de bedrijvigheid. Voorheen bepaalde de visserij – met pakkerijen, kuiperijen, rokerijen etc. – voor een groot deel het aanzien van de wijk.

De visserij liep echter steeds meer terug en de industriële bedrijvigheid nam toe. Tegenwoordig is ook daarvan echter nog maar nauwelijks iets te bespeuren: van Hollandia rest niets meer dan het fraaie, voormalig hoofdkantoor aan de Oosthavenkade. De ROMI ging over in andere handen, scheepswerf Figee aan de Koningin Wilhelminahaven ging op in Havenbedrijf Vlaardingen-Oost (destijds het grootste bedrijf in de wijk) en de vaten- en kistenfabriek van Van der Burg aan de 1e Van Leyden Gaelstraat verdween geheel.

De Koningin Wilhelminahaven NZ in 1969, met het gebouw van de ROMI op de achtergrond. Foto Collectie Stadsarchief Vlaardingen, T286NZ-110.

Na de Tweede Wereldoorlog begint de wijk ook qua uiterlijk te veranderen. Aan de Hoflaan verrijzen in de jaren vijftig nieuwe kantoren van gemeentelijke diensten en bedrijven. Ook komt er een brandweerkazerne. Inmiddels hebben de kantoren plaats gemaakt voor woningen en de brandweer heeft een ander onderkomen gekregen. De voormalige brandweerkazerne is als gebouw bewaard gebleven.

Op de Schiedamseweg veranderen winkels en woonhuizen van bestemming. Aan de Hofsingel verdwijnt het uit 1901 daterende ziekenhuis. De Nieuwe Kerk aan de Binnensingel gaat tegen de grond,  de torenspits blijft bewaard als volière. Ondanks alle veranderingen bezit de Oostwijk echter nog steeds veel van het oude karakter.

Video's

'De Oostwijk in Vlaardingen - de smaak van de 19e eeuw', een uitzending van V(laardingen)TV naar aanleiding van Open Monumenten Dag.

Oud VlaardingenTV presenteert in samenwerking met het Stadsarchief Vlaardingen en het VLAK: Bouwstenen voor de canon (canonreeks deel 5). Stadsarchivaris Harm Jan Luth vertelt over Arnold Hoogvliet.